1. Есірткі картельдерін «шетелдік террористік ұйымдар» деп жариялау
2. Париж климаттық келісімінен шығу
3. Туа бітті азаматтықты тоқтату
4. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымынан (ДДҰ) шығу
5. Мексика шығанағының атауын өзгерту
6. АҚШ екі жынысты, еркек пен әйелді ғана мойындайды
-------------------------------------------
1. Есірткі картельдерін «шетелдік террористік ұйымдар» деп жариялау
Жарлық не дейді?
Жарлықта картельдер бүкіл жарты шарда «зорлық-зомбылық пен террор науқанына» қатысып, АҚШ-ты қылмысқа толтырып, АҚШ-тың ұлттық қауіпсіздігіне қауіп төндіретінін айтады.
Бұған қоса, бұйрық АҚШ-тың саясаты АҚШ-тағы осы топтардың «толық жойылуын қамтамасыз ету» екенін көрсетеді. Ол АҚШ агенттіктеріне қандай топтарды тағайындау керектігі туралы ұсыныстар беру және жеке адамдарды АҚШ-тан шығаруды тездетуге дайын болу үшін 14 күн береді.
Қандай кедергілер бар?
Картельді лаңкестік топ ретінде белгілеу АҚШ азаматтарын немесе тіпті сол топтармен қандай да бір түрде байланысы бар заңды бизнесті қудалауға жол ашуы мүмкін. Бұл жарлық, сонымен қатар егемендігін құрметтеуге шақырған Мексиканы қоса алғанда, елдермен қарым-қатынасты нашарлатуы мүмкін.
Әлеуетті әсері қандай?
Біріншіден, бұл топтарды шетелдік террористік ұйымдар ретінде белгілеу, сайып келгенде, Мексикадағы немесе ұқсас топтар әрекет ететін басқа елдердегі нысандарға қарсы әскери әрекетті ақтауға пайдаланылуы мүмкін.
Бұл тағайындау сонымен қатар АҚШ федералды үкіметінің картельдер мен басқа да бандалармен күресу үшін көбірек ресурстар мен жетілдірілген құқықтық құралдарды бөлуін және шекараның екі жағында олардың бизнесі мен қаржылық мүдделерін қарауылға алғанын көре алады.
Бұл топтарды «материалдық қолдауды» қылмысқа айналдырғанымен, бұл нені білдіретіні белгісіз. Теориялық тұрғыдан бұл есірткі сатушылар мен тұтынушыларға, соның ішінде АҚШ азаматтарына лаңкестерге көмектесті деген айып тағылуы мүмкін.
***
2. Париж климаттық келісімінен шығу
Жарлық не дейді?
Аталмыш жарлық АҚШ-тың БҰҰ-дағы елшісінен Париж келісімінен шығу туралы ресми жазбаша өтінішті «тез арада» жіберуін сұрайды.
Парниктік газ әсеріне қатысты келісім АҚШ құндылықтарын немесе оның экономикалық және экологиялық мақсаттарына сай емес дейді.
Осы жолда қандай кедергілер бар?
Кез келген ел жаһандық климаттық пактіден шыға алады. Алайда БҰҰ ережелеріне сәйкес, елді келісімнен шығарып тастау үдерісі ұзаққа созылып кетуі мүкін.
Трамп 2017 жылы өзінің соңғы президенттік мерзімі кезінде аталмыш пактіден шығу ниетін жариялаған болатын. Алайда ол 2020 жылға дейін ресми түрде аяқталмады. Шығудың өзі кем дегенде бір жыл уақытқа созылады.
Ал президент Джо Байден 2021 жылы қызметіне кіріскеннен кейін көп ұзамай, аталмыш келісімге қайта қосылды
Әлеуетті әсері қандай?
АҚШ жаһандық парниктік газдар бөлінуінің шамамен 11% -ына жауапты, бұл оны Қытайдан кейінгі екінші ең үлкен ауанаы ластаушы етеді. Жалпы жаһандық ауқымда қарар болсақ, АҚШ -тың бұл келісімнен шыққан жағдайда, ауаны тазарту жөніндегі әлемдік трендке зияны тиетіні сөзсіз.
Париж климаттық келісімінен шығу Трамптың мұнай мен газдың ішкі өндірісін арттыру мақсатына да сәйкес келеді. Бір ескерте кететін жәйт, мұнай мен газ өндіруден АҚШ қазірдің өзінде әлем бойынша бірінші орында.
Трамп Байден әкімшілігінің қабылдаған, қоршаған ортаға байланысты бірнеше заңдарының бірнешеуін тоқтатады деп күтілуде. Бұл солардың бірі.
***
3. Туа бітті азаматтықты тоқтату
Жарлық не дейді?
Бұл бұйрық АҚШ-та елде заңсыз жүрген иммигрант ата-аналардан туған балалардың, сондай-ақ елде уақытша болған ата-анасынан туған балалардың туа бітті азаматтық алу құқығын тоқтатуға бағытталған.
Трамп әкімшілігінің айтуына ойынша, федералды үкімет өкілдері азаматтық алуға жарамсыз деп табылатын адамдардан төлқұжат сияқты құжаттарды алып, олардан азаматтық құқығын алып тастайды... деген ақпарат бар.
Оған қандай кедергілер бар?
АҚШ Конституциясында туа бітті азаматтық алу принципі бекітілген. АҚШ конституциясына 14-ші түзетуде «Америка Құрама Штаттарында туылған немесе натурализацияланған барлық адамдар» Америка Құрама Штаттарының азаматтары болып табылады.
Бұл жарлықтың айналасында құқықтық сұрақтар қазірдің өзінде туындап отыр. Біреулер бұл бұйрық «конституцияға қайшы және американдық негізгі құндылықтарды бұзады» деп жатыр.
"Соңында мұны соттар шешеді. Оның [Трамп] өз бетінше шеше алатын нәрсе емес", - деді конституциялық сарапшы Саикришна Пракаш Би-би-сиге.
Әлеуетті әсері қандай?
Трамп жаппай депортациялаумен қорқытып отыр. Егер Трамп осы атқарушылық әрекетті жүзеге сәтті асыра алатын болса, онда бұл шара, азаматтығы жойылғандарды да қамтуы мүмкін.
Бұл Жарлыққа қатысты сұрақтарды АҚШ Жоғарғы соты шешуі мүмкін, дегенмен бұл да ұзақ уақытты қажет етуі мүмкін.
****
4. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымынан (ДДҰ) шығу
Жарлық не дейді?
Жарлықта АҚШ-тың «ДДҰ -ның Ковид-19 пандемиясымен дұрыс әрекет етпеуіне байланысты» шығып жатқаны айтылған.
Трамптың Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымына деген антипатиясының негізі оның Қытайда үстемдік еткен пандемия кезінде, ДДҰ бұл пандемияның салдарына "немқұрайды қарады" деген түсінікке негізделген.
Вирустың таралуына Трамп әу бастан ДДҰ жауапты деп санайды.
Сондай-ақ ол АҚШ-тың ДДҰ-ға жасаған «әділетсіз көп төлемдері» туралы айтады.
Қандай кедергілер бар?
Бұл Трамптың АҚШ-ты ДДҰ-дан шығаруға екінші рет бұйрық беруі. Ол процесті 2017 ж. бастады, алайда Байден қызметіне кіріскеннен кейін ДДҰ мүшелігін қайтарды.
АҚШ-тың ДДҰ -нан шығуы 2026 жылға дейін күшіне енбейді, дегенмен шығу үшін Конгресс мақұлдауын қажет етеді.
Қағаз жүзінде республикашылдар Конгресстің екі палатасында да басымдыққа ие. Бірақ олардың сандық артықшылығы шамалы, сондықтан бұл қозғалысқа тосқауыл қою үшін республикалық сенаторлардың бірнешеуі қарсы болуы қажет.
Әлеуетті әсері қандай?
Кейбір жаһандық денсаулық сақтау сарапшылары «апатты», «апатты ауыр» және «зиянды» деп сипаттайды.
196 мүше мемлекеттің ішінде АҚШ ең ірі демеушілерінің бірі болып табылады. АҚШ ДДҰ-ның жалпы бюджетінің бестен бір бөлігін береді.
ДДҰ қаржыландыруы бір түнде тоқтап қалса, бұл ДДҰ-ның төтенше жағдайларға әрекет ету қабілетіне әсер етуі мүмкін.
Сондай-ақ, кейбір ғалымдар арасында бұл пандемияға дайындық пен жыл сайынғы тұмау ауруының таралуының алдын-алу үшін қолданылатын маусымдық тұмау штаммы секвенциясы сияқты бағдарламаларға АҚШ -тың қолжетімділігін шектейді деп санайды. Бір сөзбен айтсақ, АҚШ -тағы пандемиялық ахуал туындауы мүмкін деп қорқытады...
Бұл, сайып келгенде, американдықтардың денсаулығына және АҚШ-тың ұлттық мүдделеріне зиян келтіруі мүмкін.
Екінші бір тараптағы пікір білдірушілер болса, АҚШ-тың шығуы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының жұмыс істеу тәртібін одан әрі реформалауға түрткі болуы мүмкін дейді. Әрі бұл шығу ДДҰ бүкіл әлемдегі адамдардың денсаулық сақтау қажеттіліктеріне жақсырақ қызмет ететін органға айналдырады деп санайды.
5. Мексика шығанағының атауын өзгерту
Жарлық не дейді?
Бұйрық Мексика шығанағын «ресми түрде Америка шығанағы деп өзгертуге» шақырады.
Трамп АҚШ үкіметінің ресми құжаттарында Парсы шығанағының атауын өзгертіп жаза алады.
Кейбір құжаттарда солай болды да. Соның бір мысалы, Флорида штатының губернаторы Рон ДеСантис ауа райы туралы мәліметтерінде, Мексика шығанағын «Америка шығанағы...» деп атағанына сілтеме жасайды.
Қандай кедергілер бар?
Трамп басқа елдерді немесе компанияларды шығанақтың атын өзгертуге мәжбүрлей алмайды.
Мысалы, ол әлі де Google Maps-те Мексика шығанағы деп белгіленген.
Әлеуетті әсері қандай?
Теңіз аймақтарына атау беру туралы ресми халықаралық келісім жоқ - дегенмен даулар туындаған жағдайда шешуге тырысатын орган бар.
Осылайша, Мексика ресми дау тудыруы мүмкін, ал АҚШ пен Мексиканың одақтастары екі ел арасындағы дипломатиялық қақтығысқа түсуі мүмкін.
Бұйрыққа жауап ретінде Мексика президенті Клаудия Шейнбаум "АҚШ оны «Америка шығанағы» деп атай беруіне тосқауыл жоқ екенін, бірақ бұл Мексика мен әлемнің басқа елдері оны өзгерте қояды дегенді білдірмейді" деді.
***
6. АҚШ екі жынысты, еркек пен әйелді ғана мойындайды
Бұйрық не дейді?
"Америка Құрама Штаттарының саясаты, екі жынысты - ер мен әйелді таниды. Бұл жыныстар өзгермейді және іргелі және бұлтартпас шындыққа негізделген", - делінеді.
Мұнан былай федералды үкімет секс дегенде адамның жынысы емес, жыныстық қатынас ұғымы айтылатын болады.
Президент Трамптың командасы мемлекеттік мекемелер мен жұмыс орындарындағы трансгендерлерге олардың жынысына сәйкес келетін есімдіктермен (X) сілтеме жасау талаптары АҚШ Конституциясының сөз және дін бостандығына қатысты бірінші түзетуін бұзады деп санайды.
Канзас және Монтана сияқты штаттар жыныстық қатынастың биологиялық анықтамасын заңға енгізіп жатыр.
Бұл жарлыққа байланысты кедергілер бар?
Құқықтық мәселелер туындауы мүмкін.
LGBTQ+ қауымдастығының мүдделерін қорғайтын Адам құқықтары жөніндегі компания «біз бұл зиянды ережелерге қолымызда бар нәрсемен қарсы тұрамыз» деп мәлімдеді.
Бұл талас-тартыс АҚШ-тың Жоғарғы сотына дейін жетуі мүмкін, ол өзінің консервативті көпшілігімен Трамптың пайдасына шешім шығара алады.
Әлеуетті әсері қандай?
Мигранттар мен зорлау құрбандарына арналған баспаналар сияқты түрмелер мен мекемелер жоспарға сәйкес жынысына қарай бөлінеді, бұл науқаншылардың айтуынша, әйелдерді қорғауға көмектеседі. Бірақ трансгендер құқықтарын қорғау ұйымдары транс әйелдер зорлық-зомбылық қаупіне ұшырауы мүмкін дейді.
Төлқұжаттар мен визаларды қоса алғанда, жеке басын куәландыратын ресми құжаттарда бұл адамның «ер» немесе әйел екендігі көрсетілуі керек. АҚШ азаматтары бұдан былай үшінші опция ретінде «Х» белгісін таңдай алмайтын болады.
