F-22 Раптор (Raptor) — АҚШ-тың Lockheed Martin компаниясы жасаған
бесінші буын жойғыш ұшағы. Ол көпфункционалды, жоғары маневрлі және тынымсыз технологиялармен жабдықталған ұшақ болып табылады.
F-22-нің негізгі мақсаты — әуедегі басымдылықты қамтамасыз ету және жоғары деңгейдегі жауынгерлік операцияларды орындау.
Жобалау мен жасалуы
F-22 жобасы 1980-ші жылдардың ортасында Advanced Tactical Fighter (ATF) бағдарламасы ретінде басталды. Осы бағдарламаның мақсаты — Советтер Одағының жаңа жойғыш ұшақтарына (мысалы, МиГ-29 және Су-27) қарсы күресуге арналған жаңа буынды жойғыш ұшақты жасау болды. ATF бағдарламасына Lockheed, Boeing және General Dynamics компаниялары қосылды.
1991 жылы прототип YF-22 ұшағы таңдалып, сериялық өндіріске кірісті. Бірінші F-22 ұшағы 1997 жылы ұшырылды, ал 2005 жылы ол АҚШ Әскери Әуе Күштерінің (USAF) құрамына енді.
***
Басқару тетіктері толығымен сандық жүйеге өткізілген. "Тыныштық" режимінде айналадағы радиотолқындарды сканерлеу арқылы ақпарат жинайды.
Кабина жабыны біртұтас. Әйнектің немесе поликарбонаттың ерекше түрі қолданылады. Күшейткішсіз, біртұтас құйма. 2005 жыл үшін бұл керемет жетістік. Бұл технологияны меңгерген компаниялар қазірдің өзінде жоқтың қасы...
***
Қаржылық шығындары
F-22 жобасы өте қымбат болды. Зерттеу мен дамуға және ұшақтың өндірісіне $66 миллиардтан астам қаражат жұмсалды. Бір F-22 ұшағының өндіріс құны шамамен $143 миллионға тең болды. Алайда, ұшақтың жалпы өмірлік циклінің құны (жөндеу, техникалық қызмет көрсету, пайдалану шығындары) одан да жоғары.
Техникалық сипаттамалары
- Ұзындығы: 18,9 м
- Қанат ені: 13,6 м
- Биіктігі: 5,08 м
- Массасы:
- Бос масса: 19,700 кг
- Максималды көтерілу массасы: 38,000 кг
- Қозғалтқыш: 2 × Pratt & Whitney F119-PW-100 турбореактивті двигательдері, әрқайсысының тарту күші 156 кН (после сгорания).
- Жылдамдығы: Мах 2.25 (шамамен 2,410 км/сағ)
- Радиусы: 759 км (ауада қосымша отынсыз)
- Практикалық шекті биіктігі: 19,812 м (65,000 фут)
Әуе қабылдағыштары S формасында. Турбина қалақшаларының радиошағылысуын болдырмау үшін
АҚШ қорғаныс министрлігі әу баста 900-ге тарта F 22 Raptor сатып алмақ болған. Алайда жасау мен қолдану шығындарының көптігінен, 187 данамен шектелді
АҚШ -тың экспортқа шығаруға тыйым салған қаруларының ішінде, F 22 Raptor да бар. Технологиясы тым ілгері болғандықтан. Бәсекелестердің көшіріп алу қаупін болдырмау үшін
Қару-жарағы:
- 1 × 20 мм M61A2 Vulcan зеңбірегі (480 оқ-дәрі)
- 6 × AIM-120 AMRAAM
- 2 × AIM-9 Sidewinder
- Жер үсті нысандарға: JDAM, SDB, GBU-39 бомбалары
F 22 Raptor радиолокациялық шағылысу ауданы небәрі 0,0001 шаршы метр. Мысал үшін, 4-ші буын F 15, Су 27 секілді жойғыш ұшақтарда ол көрсеткіш 10 - 15 шаршы метр аралығында...
Қару-жарақтың барлығын жабық секторларға орналастырды. Олай болмағанда ұшақтың радиолокациялық шағылысу аумағы еселеп артып, стелс технологияның пайдасы болмай қалатын еді
***
Ғылыми зерттеулер мен инновациялар
F-22 жобасында көптеген инновациялар қолданылды:
1. Жасырын (Stealth): F-22 жасырын технологияларды пайдаланады, яғни ол радарлар мен басқа детекторлардан жасырылуға мүмкіндік береді. Ұшақтың пішіні мен материалдары оның радарлық шағылуын азайтады.
2. Суперкруиз: F-22 суперкруиз режимінде (форсажсыз) дыбыстан жоғары жылдамдықта ұшуға мүмкіндік береді.
3. Маневрлік қабілеті: Векторлық итергіштерді пайдалану арқылы F-22 жоғары маневрлік қабілетке ие.
4. Авионика және сенсорлар: AN/APG-77 радар жүйесі, электрондық соғыс жүйелері және интеграцияланған сенсорлар ұшақтың жауынгерлік қабілеттерін арттырады.
***
Форсаж камераларын іске қоспай-ақ, 1 Мах жылдамдыққа ұласа алады. Яғни, крейсерлік жылдамдқтың өзі 1500 км/сағ шамасында (максималды 2410 км/сағ)
***
Ұрыс жағдайында қолданылуы
F-22-нің негізгі міндеттері:
1. Әуедегі басымдылықты қамтамасыз ету: F-22 жоғары деңгейдегі жойғыш ұшақтармен күресуге арналған. Ол стелс технологиялар арқылы ұрыс жағдайында радарға түсе қоймайды, өйткені оның радиолокациялық шағылысу ауданы (RCS) өте аз.
2. Жердегі нысананы жою: F-22 жердегі мақсаттарды (мысалы, әскери базалар, ракеталар, басқару орталықтары) жоюға арналған бомбалар мен ракеталарды тасымалдай алады.
3. Электрондық соғыс: F-22 электрондық соғыс жүйелерімен жабдықталған, бұл оның жауынгерлік жағдайдағы жауынгерлік қабілеттерін арттырады.
Практикалық қолданылуы
F-22 ұшағы әлі күнге дейін нақты ұрыс жағдайларында шешуші рөл атқарған жоқ. Дегенмен, ол АҚШ-тың әскери операцияларында, соның ішінде Ирак пен Ауғаныстандағы операцияларда қолданылды. F-22-нің негізгі мақсаты — әуедегі стратегиялық басымдылықты қамтамасыз ету және жоғары деңгейдегі жауынгерлік операцияларда қолданылу.
Қорытынды
F-22 Раптор — әлемдегі ең жоғары технологиялы (F 35 Lightning II) жойғыш ұшақтардың бірі. Ол жоғары маневрлік қабілеті, көрінбейтіндігі және жауынгерлік жүйелерімен ерекшеленеді. Алайда, оның өндірісі қымбат болғандықтан, 2011 жылы сериялық өндіріс тоқтатылды. Барлығы 195 F-22 ұшағы жасалды, оның ішінде тек 183-і сериялық модельдер болды.
