"Ұмай ана" — түркі халықтарының діни-мифологиялық түсініктеріндегі
өте кең тараған және құрметті болып саналатын әйел құдайы (басқаша айтқанда, ана-құдай).
Ол негізінен
- бала туу
- аналық махаббат
- отбасылық бақыт
- сонымен қатар адамзатты қорғау мен қамқорлық жасау қасиеттерімен байланысты.
***
Ұмай ана туралы аңыздар мен нанымдар Түркістан аумағындағы әртүрлі халықтарда (қазақтар, өзбектер, түріктер, татарлар, башқұрттар т.б.) Тәңір танымымен қатар, өзгермелі формада кездеседі.
---
Ұмай анаға сипаттама
1. Аталуы:
- "Ұмай" сөзінің мағынасына байланысты бірнеше версия бар. Біреулер оны "ана", "ұмытпау" немесе "жан-жақты қамқорлық" дегенді білдіретін сөз деп түсінеді.
- Кейбір зерттеушілер бұл сөздің "умай" (түрік тілдерінде "баланың өмірге келуі") немесе "ұмытпау" (баланың анасынан ажыраспауы) деген мағыналарды беретінін айтады.
2. Ролі мен мінезі:
- Ұмай ана бала туу, баланың денсаулығы, өсуі және қорғанысымен тығыз байланысты.
- Ол аналық махаббат пен қамқорлықтың символы болып табылады.
- Ұмай ана баланың тіршілігін сақтаушы, қолдайтын және қиын уақыттарда көмекке келетін құдай ретінде қарастырылады.
3. Таңбалануы:
- Ұмай ана әдетте құрметті ана немесе етекелес әйелдердің образында бейнеленеді.
- Кейбір мифологияларда ол аспандағы жарық жұлдыз немесе жарық шырақ ретінде де бейнеленеді.
4. Жебеушілік қасиеті:
- Ұмай ана жебеуші құдай ретінде де танымал. Ол адамдарды аурулардан, қауіпті күштерден (шайтан, кесіртке, қара күштер) және басқа да қауіптерден қорғайды.
- Қазақ халқында Ұмай анаға арнап арнайы дұғалар ("Ұмайға дұға"), тілектер және құрмет көрсету рәсімдері болған.
Ана мен баланың қорғанышы - Ұмай ана
---
Ұмай анаға байланысты аңыздар
1. Баланың өмірге келуі:
- Ұмай ана баланың ана құрсағында пайда болуына және өмірге келуіне көмектеседі. Бала туғаннан кейін де оның өсуіне, денсаулығына қамқорлық жасайды.
- Егер бала ауырса немесе қиындықтарға тап болса, аналар Ұмай анаға дұға айтып, көмек сұрайтын болған.
2. Ұмай ана мен бала арасындағы байланыс:
- Кейбір аңыздарда Ұмай ана баланың өмірінің алғашқы кезеңінде оның жанында болып, қамқорлық жасайтыны айтылады.
- Бала өскен сайын Ұмай ана одан алыстап, тек қажетті жағдайларда ғана көмекке келетін болады.
3. Ұмай ана мен қара күштер:
- Ұмай ана адамдарды қара күштерден (басқа құдайлар немесе шайтан) қорғайды. Ол қауіпті жағдайларда көмекке келіп, адамдарды құтқарады.
---
Ұмай анаға құрмет көрсету
1. Дұға және тілектер:
- Қазақтарда Ұмай анаға арнап арнайы дұғалар айтылатын. Мысалы, бала ауырғанда немесе қиындықтарға тап болғанда, аналар Ұмай анаға дұға айтып, көмек сұрайтын болған.
2. Құрмет рәсімдері:
- Ұмай анаға арнап арнайы рәсімдер өткізілген. Бұл рәсімдерде қызыл маталар, от жағу, тамақ ұсыну секілді элементтер болған.
3. Ұмай анаға арналған белгілер:
- Ұмай анаға арнап арнайы белгілер (мысалы, қызыл жібек жіптер, алаша немесе таңбалар) ілінетін болған. Бұл белгілер қорғаныс пен бақыттың символы болып саналған.
---
Ұмай ана мен басқа мәдениеттердегі аналогтар
Ұмай анаға ұқсас құдайлар басқа мәдениеттерде де кездеседі:
1. "Славян мифологиясында:" Род, Лада, Мокошь сияқты ана-божестволар бар.
2. "Христиандық мәдениетте:" Мария ана (Богоматерь) Ұмай анаға ұқсас роль атқарады.
3. "Исламда:" Хадижа ана немесе Фатима ана (Мұхаммед пайғамбардың анасы) сияқты әйелдерге де құрмет көрсетіледі.
---
Қорытынды
Ұмай ана — түркі халықтарының мифологиясындағы маңызды және құрметті божество. Ол аналық махаббат, бала туу, қорғаныс және қамқорлықтың символы болып табылады. Ұмай анаға деген нанымдар мен тәжірибелер қазіргі кезге дейін сақталып, түркі халықтарының мәдениетінде маңызды орын алады.
